Kulturno nasleđe u našoj zemlji nikad nije bilo ugroženije, a širom Vojvodine nalazi se velik broj objekata koji su navedeni na sajtu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture kao “kulturna dobra od velikog značaja”, a koji više ne postoje pošto su se, usled neodržavanja, potpuno srušili. Ovakvu tužnu sudbinu imala je rodna kuća Đorđa Natoševića u Starom Slankamenu, rodna kuća Novaka Radonića u Molu, kao i mnogi drugi objekti.
Na pitanje koliko se ovakvih objekata u pokrajini nalazi, kao i zašto se one i dalje nalaze na sajtu Zavoda odgovara Zoran Vapa, direktor Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture:
– Na sajtu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture nalazi se spisak nepokretnih kulturnih dobara u Vojvodini, koji bez obzira na njihovo fizičko stanje još uvek uživaju pravnu, odnosno zakonsku zaštitu. Na teritoriji Vojvodine ima ukupno 65 spomenika kulture od izuzetnog značaja, 354 od velikog značaja i oko 500 značajnih kulturnih dobara. Imajući u vidu stanje spomeničkog nasleđa na terenu, i da po važećem Zakonu o kulturnim dobrima (71/94) Vlada Republike Srbije utvrđuje nepokretna kulturna dobra, potrebno je uraditi reviziju vrednosti i stanja svih NKD na celoj teritoriji Republike Srbije, a zatim i pokrenuti postupak skidanja zaštite za one za koje se utvrdi da su tokom vremena izgubili spomenička svojstva – kaže Vapa.
Takođe, na teritoriji AP Vojvodine nalazi se više desetina dvoraca i vetrenjača, a ogromna većina njih gotovo je potpuno devastirana.
– Dvorci, letnjikovci i kurije, deo su kulturnog nasleđa iz ranijih epoha, kada su bili u punom sjaju. Tada su imali svoj značaj i funkciju što, danas na žalost, nije slučaj. Većina ih je pretvorena u školske ustanove, muzejske zbirke i ugostiteljske objekte. Oni koji imaju jasnu funkciju i kod kojih su rešeni imovinsko-pravni odnosi nalaze se u dobrom – zadovoljavajućem stanju. Prema evidenciji Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koji je i izdavač monografije o dvorcima i letnjikovcima u Vojvodini iz 2012. godine, u pokrajini ih je poznato 49, od toga: 4 imaju status nepokretnog kulturnog dobra od izuzetnog značaja, 15 su nepokretna kulturna dobra od velikog značaja, a 13 su značajna nepokretna kulturna dobra. Još njih 17 nalaze se u evidenciji službe zaštite u Vojvodini – kaže Vapa i dodaje:
Pročitajte i: Donka Stančić o slučaju “Vladičanski dvor”: Novi Sad ne zaslužuje da bude Evropska prestonica kulture!
– Većina objekata narodnog graditeljstva zbog načina gradnje, materijala i funkcije koju su obavaljali, što je slučaj i sa vetrenjačama, nestaje sa ovih prostora. Prema objavljenim podacima iz monografskog izdanja o vetrenjačama u Vojvodini sačuvano ih je 11 i nalaze se u Subotici, Bačkoj Topoli, Gunarošu, Oromu (spomenik kulture od značaja), Obornjači (spomenik kulture od značaja), Bečeju, Čurugu, Gospođincima, Melencima (spomenik kulture od velikog značaja), Belom Blatu i Karađorđevu. Važno je navesti da je Pokrajinski zavod, pored mnoštva foto-dokumentacije, izradio detaljne tehničke crteže objekta vetrenjače i njenog mehanizma u Čurugu i Melencima.
U velikom broju mesta u Vojvodini, u kojima su do Drugog svetskog rata živeli Nemci, nalaze se napuštene katoličke i protestantske crkve, gotovo sve su u jako lošem stanju, a većina njih predstavlja i opasnost za prolaznike. Direktor Pokrajinskog zavoda otkrio nam je da li je ovaj problem nekako Zavod pokušao da reši i na koji način:
– Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture 2015. godine je kao rezultat opsežnog istraživačkog rada izdao dvojezičnu monografiju „Arhitektura Rimokatoličkih crkava u Vojvodini od 1699. do 1939.“ autora Dr Dubravke Đukanović, u kojoj je prezentovan izuzetno vredan spomenički fond, koji čine 243 sačuvana sakralna objekata rimokatoličke konfesije na području Vojvodine. Posle donošenja Zakona o Nacionalnim savetima manjina u Vojvodini, 2012. godine Nacionalni saveti mađarske, rusinske i slovačke nacionalne manjine doneli su odluku da staranje i očuvanje svoje kulturne baštine povere Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture. Kao rezultat ove saradnje urađeni su mnogi projekti za revitalizaciju i obnovu rimokatoličkih i protestanskih crkava, a u ovom trenutku su u realizaciji dva takva projekta – rimokatoličke crkve u Žablju i evangelističke crkve u Magliću sa budućom funkcijom multikulturalnih prostora – kaže Vapa, koji važi za najdugovečnijeg direktora neke javne institucije u Vojvodini, s obzirom da se na čelu Zavoda nalazi više od 20 godina, još iz devedesetih.
Iako se, više od polovine nepokretne kulturne baštine u pokrajini nalazi u veoma lošem i zapuštenom stanju, Vapa navodi da se radi na tome da se ova situacija popravi.
Pročitajte i: Zoran Vapa: Nove pločice za Vladičanski dvor proizvela je inostrana kompanija pošto domaće firme to nisu bile u stanju!
– Odlukom o utvrđivanju mreže zavoda za zaštitu spomenika kulture na teritoriji APV koju je 2003. donela Skupština APV, Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture ima teritorijalnu nadležnost u dva okruga – Južnobačkom i Zapadnobačkom. Na teritoriji ova dva okruga, od oko 6000 km2 je 15 opština: Apatin, Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Bečej, Vrbas, Žabalj, Kula, Odžaci, Sombor, Srbobran, Sremski Karlovci, Temerin i Titel. Promovišući kulturno nasleđe kroz izdavačku i izložbenu delatnost Pokrajinski zavod je objavio 32 broja publikacije Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine, a u okviru biblioteke „Nasleđe“ 60 monografskih izdanja i publikacija. Imajući u vidu da Pokrajinski zavod ima jedini u Republici i regionu slikarsko- konzervatorsku i duborezačko-pozlatarsku radionicu, izuzetni konzervatorski radovi u poslednje tri decenije izvedeni su na očuvanju i prezentaciji fresko-živopisa, zidnog slikarstva, ikonostasa i crkvenog mobilijara od isposnice Svetog Save i Sabornog hrama na Svetoj Gori, srpskih pravoslavnih crkava u Temišvarskoj, Budimskoj i eparhijama u Hrvatskoj – zaključuje Zoran Vapa.
Autor: NSHronika
Foto: Facebook/Baština bez zaštite
