Etnografsko, arheološko, istorijsko i likovno odeljenje Gradskog muzeja u Somboru kriju na hiljade predmeta, a njih najmanje hiljadu su kao muzejski eksponati izloženi na stalnoj postavci. Svedoče o materijalnoj i duhovnoj kulturi etničkih zajednica na teritoriji opština Sombor, Apatin, Kula i Odžaci, i svojom specifičnošću, raritetom i toplim pričama koje se vezuju za njih, neprestano mame i Somborce i putnike namernike, ali i turiste koji se slučajno nađu u ovoj varoši.
Prvi predmeti u Etnografskoj zbirci evidentirani su 1899. godine, kada članovi Istorijskog društva u Somboru posvećuju posebnu pažnju prikupljanju etnografskih predmeta, svesni da ti predmeti u narodu naglo nestaju, a 1936. zahvaljujući Đorđu Antiću, apotekaru iz Sombora, oživeo je i rad na prikupljanju etnografskih predmeta i na sređivanju zbirke. Sam Antić je otkupljivao za svoj novac najdragocenije primerke narodnih nošnji i poklanjao ih Muzeju. Najveći deo ovoga blaga nestao je za vreme Drugog svetskog rata, ali uprkos svim nevoljama koje su pratile ovaj muzej, danas etnološko odeljenje poseduje preko 6.500 predmeta, razvrstanih po zbirkama i kolekcijama. To su zbirke narodne nošnje sa kolekcijama košulja, pregača, pojaseva, kapa; zbirka tekstilnog pokućstva sa kolekcijama ćilima, torbi, peškira, dozidnica; keramike i posuđa s kraja XIX i početka XX veka; pokućstva; zanata; fotografija s kraja XIX i početka XX veka; privrede; narodnih muzički instrumenata…
Arheološko odeljenje sastoji se od pokretnih arheoloških dobara podeljenih u četiri zbirke, koje se neprekidno obogaćuju novim predmetima sa teritorije severozapadne i jugozapadne Bačke. Hronološki okvir fonda obuhvata razdoblje od mezolita do novog veka. Predmeti potiču najvećim delom sa zaštitnih arheoloških iskopavanja, sistematskih iskopavanja, rekognosciranja terena i delom putem poklona i otkupa.
U praistorijskoj zbirci Muzeja čuva se arheološki i osteološki materijal koji svedoči o neprekidnom trajanju života počev od monolita, preko pojave najstarije zemljoradničke kulture na ovom području — kulture Starčevo — Kereš (Körös), sve do poslednje faze latena (mlađeg gvozdenog doba), te burnih vremena u kojima su Rimljani nastojali da ovladaju celim tokom Dunava, od izvora do ušća.
Istorijsko odeljenje baštini kulturno–istorijsko nasleđe grada Sombora i opština Apatin, Kula i Odžaci od odlaska Osmanlija (1687) do savremenog doba. Predmeti svedoče o multietničkoj strukturi stanovništva, burnim istorijskim periodima, bogatoj društvenoj, kulturnoj i sportskoj tradiciji Somboraca i žitelja naselja Zapadne Bačke.
Zbirka istorijskih predmeta je počela da nastaje od osnivanja Istorijskog društva Bač—bodroške županije, ali njenog organizovanog razvoja nije bilo do 1971. godine, kada je formirano Istorijsko odeljenje. Zbirka se razvijala poklonima i legatima, s neznatnim brojem otkupljenih predmeta.
Gradski muzej Sombor otvoren je za javnost oktobra 1945. stalnom izložbom dela međuratne umetnosti iz zbirke diplomate Pavla Beljanskog. Ova izuzetno vredna zbirka koja se danas nalazi u Novom Sadu, nalazila se u somborskom muzeju sve do 1952. kada je preneta u Beograd, a 1957. poklonjena je Novom Sadu.
Uz ovu zbirku Likovno odeljenje činila su prikupljena dela iz ratom opustošenih kuća posle Drugog svetskog rata neujednačenog kvaliteta. Tokom narednih decenija slede sistematski otkupi i pokloni koji uvećavaju vrednost kolekcije: pokloni radova Arpada Juhasa, Petera Kalmana, slike i dela primenjene umetnosti iz zaostavštine Smiljke Paunović, rođene Palanački, naslednice Julijane Palanački, supruge velikog srpskog pesnika Laze Kostića, pokloni somborskih slikara za stogodišnjicu Muzeja, legati Milete Vitorovića, Zorana Stošića Vranjskog, Dušana Mašića i Ladislava Petreša, poklon crteža i dokumentacije Branislava Brankova od strane umetnikove udove Marije Vašađi i dr.
U Muzeju u Somboru se nalaze Legati: Imre Fraj, Tereza Kočiš, Porodica Vuić, Mileta Vitorović, Zoran Stošić Vranjski, Dušan Hadži Mašić i Ladislav Petreš, a ovde radi i pedagoškža služba koja sarađuje sa obrazovnim institucijama, na svim nivoima. Žuta kuća na lakat osim stalnih izložbi, organizuje i povremene i putujuće izložbe, publikuje monografije, kataloge i priručnike, a ima i svoju suvenirnicu.
Gradski muzej Sombor svečano je otvoren u kući Julija Lederera, gde se i danas nalazi, a tada je za direktora postavljen Milan Konjović. Muzej je otvorio književnik Veljko Petrović, a kao što smo već spomenuli, izložba kojom je Muzej otvoren bila je kolekcija slika jugoslovenskih autora u vlasništvu Pavla Beljanskog.
I tako je od tada do danas. Sve sami velikani ostavljali su svoje stope po hodnicima ove prestižne institucije i imponzantne građevine. Ako vas put nanese prošetajte i vi… Jer, na svaki korak čeka vas po jedna priča o vojvođanskoj kulturnoj baštini… A svaka priča koju ovde čujete otvoriće vam po jednu novu stranicu života, darovaće vam po jednu novu inspiraciju,… i želju da bar jednom obujete njihove cipele…
Projekat Kulturna baština Vojvodine realizuje Udruženje Klaster Potiskog regiona iz Novog Bečeja, uz finansijsku podršku Ministarstva kulture i informisanja, donatora i sponzora.
Autor teksta: Gordana Bjelajac
