Razvojna linija nadrealizma u Srbiji može se posmtrati kroz tri faze: prednadrealistička (1922-1929), nadrealistička (1929-1932) i postnadrealistička, kada pojedini autori nastavljaju da primenjuju u svom radu modernističku tehniku stvaranja kojom dominira automatizam. Kao retko kada u istoriji, tokom koje su srpski umetnici redovno kaskali nekoliko decenija za novim i svežim tumačenjima umetničke prakse, srpski nadrealizam je pratio glavne tokove evropskog, razvijajući i neke osobenosti. Nastao paralelno sa francuskim, veoma brzo je stekao poštovanje umetničkih krugova širom Evrope.
U želji da pronađu nove puteve izražavanja, mladi srpski umetnici poput Dušana Matića i Marka Ristića osluškuju šta se dešava u Parizu. Prvi Bretonovi tekstovi objavljeni su u Srbiji 1922. godine u časopisu “Putevi”, u kome, pored pomenutog dueta, sarađuju Aleksandar Vučo i Milan Dedinac. Nakon njegovog gašenja 1924, nadrealističkom tumačenju sveta skloni umetnici pokreću “Svedočanstva”. Iako je objavljivao i radove ekspresionista, on postaje lična karta srpskog nadrealizma.
U periodu od 1924. do 1929. organizovano je nekoliko izložbi i subverzivnih književnih događaja s potpisom nadrealističkog kruga, za razliku od Pariza u kome su gotovo svakodnevno kreirane manifestacije iza kojih su stajali Aragon, Elijar i Breton. Srpski poštovaoci nadrealističke prakse, ne prihvatajući stroge konvencije retkih izložbenih prostora i Narodne biblioteke, organizuju svoja dešavanja na prečac, gotovo ilegalno, u hodnicima Filozofskog i Pravnog fakulteta.
Uz mnogo napora, izlaze prve knjige sa nadrealističkim rukopisom: “Javna ptica” Milana Dedinca, “Koren vida” Aleksandra Vuča i “Bez mere” Marka Ristića. Iako mnogi hroničari izbegavaju da govore o toj temi, nadrealistički pokret u Srbiji je već sredinom dvadesetih bio obojen političkim delovanjem najistaknutijih članova. Socijalističke ideje bile su prisutne u grupi još sredinom dvadesetih, da bi posle fizičkog obračuna sa Radetom Draincem na površinu izbile jasne ideološke razlike među članovima.
Krajem 1929, u danima kada je zvanično osnovan srpski nadrealistički pokret u stanu Aleksandra Vuča u Zmnaj Jovinoj ulici (30. novembar), grupi se pridružuju trojica saradnika časopisa “Tragovi”: Đorđe Jovanović, Đorđe Kostić i Oskar Davičo, a nekoliko mmeseci kasnije Koča Popović, Radojica Živanović Noe i Vane Živadinović Bor.
U zajedničkom nastupu u Politici u aprilu 1930, trinaestorica osnivača nadrealističkog pokreta u Srbiji najavljuju pokretanje časopisa, i definišu svoj umetnički cilj. Uskoro, u maju iz štampe izlazi almanah “Nemoguće-L’Impossible”, koji je na idealoškom i poetskom nivou predstavio revolucionarne ideje grupe. U uvodu almanaha našla se programska izjava trianestorice osnivača srpskog nadrealističkog pokreta. Naredne godine pojavljuje se časopis “Nadrealizam danas i ovde” u kome su objavljeni radovi članova pokreta. Trianetorica potpisnika mnanifesta srpskog nadrealizma bili su: Milan Dedinac, Mladen Dimitrijević (pseudonim Dimitrija Dedinca), Aleksandar Vučo, Marko Ristić, Dušan Matić, Oskar Davičo, Vane Živadinović Bor, Đorđe Jovanović, Radojica Živanović Noe, Đorđe Kostić, Koča Popović, Petar Popović i Branko Milovanović. Iako nisu zvanično članovi srpskog nadrealističkog pokreta, grupi su, idejno i metodološki, bliski Julijana Vučo, Ševa Ristić, Risto Ratković, Nikola Vučo, Salmon Moni de Buli, Ljubiša Jocić, Slobodan Kušić i Dušan Duda Timotijević.
Projekat realizuje Udruženje “HBO Color Media Events Beograd”, a sufinansira ga Ministartsvo kulture i informisanja.
Autor: Boris Jakić
