Izrazito patriotski duh i ideja da dela u zbirci moraju nositi prepoznatljiv pečat sopstvenog naroda vodili su Pavla Beljanskog tokom formiranja kolekcije. U predgovoru prvog kataloga Spomen-zbirke Pavla Beljanskog (1961) on je napisao: „Naša prošlost – to je nepregledna galerija heroja palih za slobodu; to je more krvi, brdo od kostiju. Oni koji stvaraju na likovnom polju ne smeju to da zaborave, i kad su došli do slobode, da sami sebi stavljaju tuđinske lance.”
Kao savremenik umetnika iz kolekcije, Beljanski je sa njima delio sudbinu neminovne povezanosti sa velikim ratovima. Zbog Prvog balkanskog rata, primoran je da prekine studije prava na Sorboni, a po izbijanju Prvog svetskog rata bio je u redovima Đačkog bataljona. Prilikom povlačenja pred austrijskom vojskom preko Albanije, narušenog zdravlja, na Krfu je našao utočište i oporavak od tuberkuloze.
Sa druge strane, slikari iz kolekcije su zahvaljujući ratnim iskustvima doneli novo shvatanje umetničkog izraza i drugačiju primenu slikarskih tehnika. Takođe, njihova hrabrost i predanost vredne su divljenja i dubokog poštovanja. Nadežda Petrović, Kosta Miličević, Mališa Glišić, Milan Milovanović, Živojin Lukić, pored toga što su dokumentovali ratna zbivanja, bili su i bolničari, stražari, kuvari.
Pored njih u ratu je učestvovala i mlada generacija umetnika – Jefto Perić, Milan Konjović, Petar Dobrović, Kosta Hakman – koja je poput Beljanskog bila na samom početku školovanja. U ratnoj stihiji nestali su mnogi, među prvima Nadežda Petrović i Mališa Glišić, ili su doživeli teške posledice kao učesnici ratnih strahota. Oporavak na mediteranskom suncu Krfa i Kaprija (1916, 1917) je u Miličeviću i Milovanoviću probudio inspiraciju i upravo tada je impresionistička koncepcija slike dostigla zenit. Progovorivši u svome slikarstvu jezikom koji polazi iz duboke povezanosti sa sopstvenim narodom, umetnici ratnici pravi su primeri ostvarenja smisla umetničkog stvaralaštva kako ga je video Pavle Beljanski: „Dela treba da govore neposredno, maternjim jezikom”.
Zivojin Lukic 1915.
Dela prve generacije srpskih modernista i drugih ratnih slikara iz kolekcije Pavla Beljanskog biće prikazana na izložbi Kolekcija Pavla Beljanskog: biseri moderne, autora dr Jasne Jovanov i dr Zvonka Makovića.
U godini u kojoj se obeležava pet decenija od smrti Pavla Beljanskog, izložba dobija poseban značaj kao prvo predstavljanje Spomen-zbirke Pavla Beljanskog van granica Srbije. Izložba traje od 19. novembra 2015. do 10. januara 2016. godine u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu.
U sledećem broju čitajte:
Lovac na remek-dela
