Desetominutni aplauz, suze i eksplozija emocija u svakom smislu, ispratila je ansambl Drame Srpskog narodnog pozorišta (SNP) nakon poslednje scene izvedene u povodu premijere “Na Drini ćuprije”, reditelja Kokana Mladenovića.
U godini, kada Andrićeva tektonska romaneskna forma, “Višegradske hronike” ispisane u rasponu od četiri veka (1516-1914), slavi svoj jubilej – 55 godina od dobijanja Nobelove nagrade za književnost (1961), smeli, precizni, angažovan u društveno-političko-socijalnom smislu, Kokan Mladenović “usudio” se da istraži, domisli i poetički “osceni” delo Referentnog. I, u istinu, napravio pozorišni podvig!
Za Mladenovića, Andrićev roman bio je povod za još jednu priču o našem vremenu, priču o zlu koje se dešava na jednom istom mestu, više od 400 godina:
– Ova predstava nije tu da inscenira jedan sjajan roman, već da nastavi Andrićevu misao i strepnju od novog zla. Duško Kovačević u jednoj svojoj pesmi kaže: “Sad je mir u selu, dok deca ne porastu.” Tako je sad u Bosni. Bojim se da nam sledi još jedan ciklus zla jer nismo ništa uradili da nam se ono ne dogodi. Za razliku od Andrićevog romana, koji se završava okupacijom 1914. godine, naša predstava završava se 1995. godine. Ako postoji crna kutija našeg pada, onda se ona nalazi u ovom romanu. Most na Drini, na žalost, od postanka ne služi kao mesto spajanja i prosperiteta, nego kao mesto granica, podela i nesreća – rekao je između ostalog reditelj.
Minuciozno, duboko dramaturški, lingvistički i semiotički promišljujući vekove istorijskog žrvnja koji narode u višegradskoj kasabi razgone u višeslojne socijalne, društvene, istorijske, ali i one tananije i stišanije, lične odnose, dela i posledice, Mladenović je gradio “svoju ćupriju na Drini”, problematizujući pitanja izvrgavanja smisla jedne čiste i plemenite zamisli, kakav svaki most jeste i promišljajući i postavljajući tezu o mogućnosti prevazilaženja podela, mržnji i nezdravih ambicija na primeru jedne varošice i njene spojnice (mosta) sa spoljnim svetom.
Gotovo do perfekcije, korespondirajući sa savremenim trenutkom, te razumevanjem Andrićeve tektonske rečenice, dvojac – dramaturg Svetislav Jovanov i sam, Kokan Mladenović, maestralno su preveli jezik romana u dijaloške forme – bilo kroz epizode tzv. novelarne (u romanu) – o Salku Ćorkanu (u tumačenju verziranog Radoja Čupića); mudroj i nevesele sudbine Lotiki (odlična Goca Đurđević Dimić); Milanu Glasičaninu i Smrti (sjajni Jugoslav Krajinov i Aleksandra Pleskonjić); pričama o bezimenim dželatima i mercenarima rata (Milovan Filipović, Dušan Jakšić, Milan Kovačević… Mnogi od glumaca su u više uloga, a svi u kolektivnoj (arhetipskoj) – naroda kroz vekove).
Ništa manje uzbudljivo i potresno, iskomponovana je i muzika za ovaj hitični komad, blagodreći darovitoj Ireni Popović Dragović, koja nas je, kao i reči, misli, pokreti, te scenografija “Na Drini ćuprije”, “prošetala” kroz kovitlac kultura i muzikoloških bravura naroda – od srpskog, preko hrvatskog, bošnjačkog, mađarskog, jevrejskog, turskog, austrijskog, koji autorka objašnjava:
– Za “Drinu” smo se dugo spremali. To je onaj komad koji priželjkujete i koji se desi. Ovaj se desio meni u pravo vreme, rekla bih u vreme kada sam dovoljno zrela umetnički da mogu da iščitam ili barem naslutim šta je Andrić želeo i hteo. Kokanova “Na Drini ćuprija” je savremena i postavljena kroz novu formu. On Andrića čita iz današnjeg vremena, sa vremenskom distancom, a opet sa mnogo lepih i intimnih scena koje su ispovesti glavnih junaka. Muzika je spoj tradicije i modernih elemenata sa mnogo pevanja i horova – veli kompozitorka Popović- Dragović.
A tek scenografski i koreografski iskoraci u dekodiranju Andrićevog romana, Mladenovićevog poetičko-estetičkog ključa za tumačenje dela, u jezik teatra i slike, koje behu “šifrovale” Marija Kalabić i Andreja Kulešević! Ta čarobna igra uzburkane i stišane Drine, što na proscenijumu, što na tavanici SNP (neverovatna upotreba svetala!, kao da je publika sama uronjena u tu hirovitu bosansku reku); fascinantna rešenja mučnih i užasavajućih scena pokolja (nabijanje na kolac u doba ustaništva i oslobađanja od turskog zuluma); izuzetno rešen “dance macabre” (samrtni ples, prim.TŽJ) – lepe Fate Avdage Osmanagića (u tumačenju mlađahne Danice Grubački) i do granica suza prikazanog očaja u predanju o zaziđivanju dece Stoje i Ostoje u temelje mosta (bravurozna laureatkinja nagrade “Peđa Tomanović”, Marija Medenica).
Uz neverovatnu energiju i doslovce fizičku snagu, čitavog ansambla Drame angažovanog na do krajnjih granica fizički zahtevne “Na Drini ćuprije”, ovaj hrabri, vrli iskorak najstarijeg teatra u nas, cenimo da će biti apsolutni, ako ne svetski, ali evropsko-regionalni teatarski hit, kojem bi i sam autor romana, a Nobelovac Andrić, iako ne sklon za života, inscenacijama vlastitih dela, sinoć, na sceni “Pera Dobrinović” – aplaudirao.
Međ’ brojnim poklonicima Andrićevog dela, Mladenovića estetike, znatiželjnicima i ljubiteljima teatra u svim smislovima, prepoznali smo i: predsednika Matice srpske, dr Dragana Stanića; upravnika SNP, Sašu Milosavljevića; pijanistkinju svetskog renomea iz našeg šora, Ritu Kinku; regionalni šou-biz muzički fenomen – Boža Vreću; sekretara Muzičke omladine Novog Sada, Milana Radulovića; generalnog direktora RTS, Dragana Bujoševića; direktora Zavoda za kulturu Vojvodine, Vladu Kopicla; teoretičarku Veru Kopicl; direktora “Sterijinog pozorja”, Mikija Radonjića; pisca Lasla Vegela; dramaturga Zlatka Pakovića; reditelje Želimira Žilnika, Karolja Vičeka i Dušana Petrovića; glasnogovornika RTV, Aleksandra Timofejeva; novinare Miroslava Stajića, Jasnu Budimirović i Slobodana Savića; glumce a braću Sergeja i Branislava Trifunovića; kompozitora Stevana Divjakovića; Tatjanu Marković; Jasnu Kazimirović-Gajić; Branislava Gutu Grubačkog; Simona Grabovca, Natašu Topolac i brojne druge.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: B. Lučić
