“She’s a model, and she’s looking good” – odzvanjao je poznati refren kompozicije “Model”, grupe Kraftwerk, Atrijumom Muzeja grada Novog Sada (MZGNS) o petku večeri, na otvaranju izložbe “Počeci informacionih tehnologija u Novom Sadu (u kontekstu opšte istorije razvoja kompjutera)”, autora mr Atile Hornoka. I, u istinu, bi “model”, i to ne jedan već priličan broj eksponata spravice koja se danas nosi u džepu, a pre svega pola veka je bila veličine sobe, i bez koje je gotovo nemoguće danas funkcionisati – kompjutera.
Na ideju da upriliči baš ovakvu tematsku izložbu, koja će problematizovati opšti razvoj kompjuterske nauke i tehnologija, te je omeđiti na početke i razvoj unutar mikrosredine kakva je naša varoš, Hornok je došao sa svojim kolegama iz MZGNS, kada su u depoima ove institucije “naleteli na ‘mejfrejm kompjuter’ iz prvog novosadskog Elektronskog računarskog centra (ERC)”.
– Susret sa ovim svojevremeno čudom tehnike, koje je danas deo istorije, poslužio mi je kao inspiracija za izložbu koja će vratiti posetioce u vreme bezbrižnih sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka, kada je globalna “IT revolucija” tek bila u povoju. Vrata ove zanimljive problematike odškrinuo sam još 2013. godine kada sam pisao stručni rad za zvanje kustosa i koji je obrađivao baš “početke uvođenja informacionih tehnologija u Novom Sadu” kroz prikaz delatnosti tri gradska preduzeća – današnje JKP “Informatika”, i kadgodnjih “Naftagas prometa” i fabrike “Novkabel” koji su međ prvima u okvirima ondašnje Jugoslavije koristili informacione tehnologije u svom poslovanju. Želja mojih saradnika, konzervatora Đorđa Lazića-Ćapše, te kolekcionara, Miodraga Dumitrova koji je Muzeju poklonio set teleprintera, bio je da posetiocima dočaramo duh vremena u kojem su se odigravali “pionirski dani” informatičke revolucije u svetu, ali i u Novom Sadu – priča nesuđeni mašinac, a istoričar Hornok, koji je ovom postavkom spojio dve svoje ljubavi – prema “mašinama” i istoriji.
Primenjujući fenomenološko-sintetički model u svom istraživanju, autor postavke Hornok je izložbu koncipirao u dva dela: kao edukativno putovanje kroz istoriju razvoja i upoznavanje sa osnovnim pojmovima informacionih tehnologija u 20 stoleću, dočim je drugi segment postavke posvećen Novom Sadu u kontekstu uvođenja i primene jedinstvenog informacionog sistema koji je imao za cilj da revolucionarno unapredi upravljanje gradom i njegovim resursima, i time olakša i unapredi život Novosađana, prvenstveno u segmentima privrede, uprave i obrazovanja.
A, upravo na toj interdisciplinarnoj tezi Hornokovljevoj se može pratiti istorija razvoja “IT sektora”, (kako to naši nedovoljnih znanja i umenja političari umeju floskularno izgovarati kao mantru kada govore o naučno-istraživačkim kapacitetima Novog Sada):
– U Novom Sadu se krajem šezdesetih godina 20. veka počelo razmišljati o stvaranju jedinstvenog informacionog sistema na nivou grada. Izuzetno živu komunalnu i stambenu izgradnju u gradu pratili su Zavod za izgradnju grada i Urbanistički zavod, a razvoj informacionih tehnologija podržavale su jednako snažno i lokalna samouprava i pokrajinski organi vlasti. Tako je početkom 1970. godine i došlo do kupovine kompjuterskog sistema treće generacije Honeywell – model 200, za potrebe Zavoda za komunalnu izgradnju grada Novog Sada (današnjeg ZIG-a, prim.TŽJ), koji je uvezla beogradska firma “Jugoelektro”, a po ukupnoj ceni od 195.802 funte sterlinga – otkriva Atila Hornok, priču o prvom “primerku” kompjutera u Novom Sadu.
Ova usko stručna a opet, i popularna postavka za jedan grad, čija administracija – od lokalne do pokrajinske tvrdi da je Novi Sad “IT centar”, okupila je brojne ljubitelje novih tehnologija, stručnjake iz ove oblasti, profesore i saradnike Fakulteta tehničkih nauka, te one posvećenike iz oblasti mašinskih i elektrotehničkih nauka.
Izložba je otvorena do juna, i biće praćena edukativnim radionicama, a posetioci će biti u prilici da u okviru nje uživaju i u platnima akademskog slikara, Milana Kešelja, iz njegovog opusa “Dobar dan komunikacijo”, inspirisanog upravo temom, koju obrađuje i autor postavke Hornok.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: Feđa Kiselički
