Rekontekstualizacija i nova čitanja u regionalnim okvirima, života, aktivizma i stvaralaštva jugoslovenske i srpske modernistkinje, Nadežde Petrović, juče su okupile impozantan broj pegadoga, istoričara i teoretičara umetnosti, te znatiželjnika i marilaca kultur-baštine, na naučnom skupu, upriličenom u Spomen zbirci Pavla Beljanskog, a u povodu obeležavanja veka od slikarkine smrti.
Kao svojevrsna dolična završnica, u pogledu brojnih programskih aktivnosti, kojima je u periodu od 2013. do 2015. godine, obeležavala i godišnjicu rođenja i smrti Nadežde Petrović (1873-1915), (međ ostalim i zapaženom izložbom “Nadežda Petrović s’obe strane objektiva”, autorke dr Jasne Jovanov), SZPB je mobilišući istraživačko-naučnu zajednicu i struku na edukativan i pedagoški podsticajan način, pozvavši deset univerzitetskih profesora i istoričara umetnosti, pokušala da prezentuje nove uvide i eventualna nova “otkrivanja” u delu i angažmanu Petrovićeve i to u regionalnim okvirima jer su na skupu prezentovani radovi i istraživanja, istoričara umetnosti iz Ljubljane, Zagreba, Splita, Čačka, Valjeva, te Novog Sada.
Uglovi promišljanja prebogatog društvenog, političkog te umetničkog angažmana slikarke, obuhvatili su niz interpretacija među kojima i: nova čitanja Nadeždinog ranog opusa odnegovanog u okrilju nemačkog simbolizma; doprinos Petrovićeve i hrvatskog vajara, a prijatelja joj, Ivana Meštrovića u oblikovanju nacionalne umetnosti u kontekstu “panslavističke-južnoslovenske” ideje, odnosno njihova zajedništva i svesti oko ideje o potrebi promocije nacionalne umetnosti u zemlji i inostranstvu; analizu okolnosti pod kojima je kroz odnos između slovenačkih umetnika (posebce Riharda Jakopiča) i Nadežde Petrović formiran modernistički kanon; kontekstualizaciju rada slikarke na osnivanju Sićevačke internacionalne umetničke kolonije u kontekstu komparatističkih paradigmi sa aktivnostima evropskih umetničkih kolonija na fin de siecle (početkom 1900.godine!, prim. TŽJ), recepciju njenih progresivnih i novih eksperesionističkih tendenci na hrvatsku likovnu i kritičku scenu; kuriozitetno – prvo, objedinjeno iznošenje u javnost podataka o porodičnoj zaostavštini Petrovićeve u Narodnom muzeju u Čačku; te novo tumačenje Nadeždinog dela “Valjevska bolnica” sa pozicije datovanja slike i mesta nastanka.
Brojnost i disperzija temata, narativa i pomenutih uglova sagledavanja, koja ukazuje na potrebu i intenciju savremenika iz domene istorije umetnosti da reinterpretiraju dela, stvaralački put i život umetnice, objasnila je upravnica SZPB, Jasna Jovanov, navodeći da “iako je Nadežda Petrović jedno od najprisutnijih imena u kulturnoj istoriji i aktuelnom kultur životu Srbije, i mada sa značajnom pažnjom posvećenom joj u pogledu istraživanja i kritičke percepcije, ipak brojnost tema i pitanja koje njeno stvaralaštvo i danas otvara, samo po sebi govori o stalnoj zaintrigiranosti javnosti i struke za novim tumačenjima slikarkinog stvaralaštva i ostavštine.”
U tom kontekstu, Igor Borozan prisutne je informisao o uticaju Antona Ažbea, Julijusa Ekstera, Arnolda Beklina i Franca fon Štuka na mladalačko izgrađivanje Nadeždino a u kontekstu tako popularnih Srpskog onovremenih stilističkih “izama”: impresionizma, ekspresionizma, fovizma, itd… S pozicije proučavnja arhivske građe i periodike, Sandi Bulimbašić je govorila o aktivnostima, Meštrovića i Petrovićeve u pogledu unapređenja kvaliteta umetničkog život i rada kroz osnivanje umetničkih udruženja (“Lada” , Jugoslovenske umetničke kolonije 1904.godine; “Medulića”, itd), te izložbenim aktivnostima koje su u mnogome doprinele popularisanju južnoslovenske i jugoslovenske ideje; Simona Čupić je posmatrala Petrovićevu kroz ideju afirmisanja nacionalnog-mita, simbola, toponima, itd na primeru ne samo Nadeždinog slikarskog opusa dočim i dramskih tekstova, u komparaciji sa Petrovićkinim savremenicima. U dijalektičkom promatranju, Andrej Smrekar je kroz odnos Petrovićeve i slovenačkih umetnika-impresionističke provinijencije, govorio o stvaranju jugoslovenskog modernističkog kanona; Milanka Todić o stvaranju Sićevačke kolonije inicirsne korifejkom i pionirkom u novim idejama – Petrovićkom; Ana Šeparović o recepciji u hrvatskoj kritici na primerima tekstova A. G. Matoša, Dimitrija Mitrinovića i Jeronima Miše; dočim je Vladimir Krivošejev u prvi plan svog izlaganja stavio temu i toponim- Valjevske bolnice.
O koncu, umesto svakog zaključka, a kao svojevrsno ishodište plodonosnog naučnog skupa posvećenog Nadeždi Petrović, predsednik Društva povijesničara umjetnosti Hrvatske, Zvonko Maković, je rekao da “sveobuhvatnost tema skupa i izlaganja kolega bi mogla glasiti: Nadežda Petrović – od istorije umetnosti do kulturne istorije, budući da iz današnje perspektive, na drugačiji način prihvatamo vrednosti koje nam je u nasleđe ostavila umetnica.”
I zaista je tako. Interdisciplinarnost i preplitanja kako u Nadeždinom aktivizmu, društvenom i stvaralačkom delovanju, tako i glede uglova promišljanja savremenika, jesu i najbolji pokazatelj dinamizma u procesima istorije i kulture, koji se menjaju sa vremenom i kontekstom života, te novih otkrivanja u pogledu naučnog empirizma.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: SZPB – Jasmina Jakšić
