Petrovaradinska tvrđava, poznata još kao i Gibraltar na Dunavu nalazi se na desnoj obali Dunava kod Novog Sada. Građena je u periodu od 1692. do 1780. godine, a njen idejni tvorac je bio markiz Sebastijan Voban. Nastala je u vreme austrijskih vladara Leopolda I, Josifa I, Karla VI, Marije Terezije i Josifa II. Na Petrovaradinskoj tvrđavi od 1702. godine bio je smešten kapetanat Podunavske vojne granice (autor slike ispod Gojko Galić).
Na latinskom jeziku petra znači stena, var je na mađarskom grad, dok bi na turskom din bilo vera. Spajanjem tih reči dobija se ime Petrovaradin, što u doslovnom tumačenju našeg naroda znači da je to grad na steni čvrst kao vera.
Za gradnju Tvrđave veoma je zaslužan italijanski grof Alojzije Ferdinando Luiđi Marsili (1659-1730), rodom iz Bolonje, inžinjerski pukovnik austrijske vojske. Tvrđava je počela da se gradi po Vobanovom sistemu, čija je osnova imala više naglašenih delova (Gornja tvrđava, Donja tvrđava, Hornverk, Mala tvrđava na ostrvu i Mostobran). Na Gornjoj tvrđavi bio je najpre oblikovan jugozapadni istureni ugao, takozvani Leopoldov bastion. Do tridesetih godina 18. veka završeni su pored Leopoldovog i bastioni: Inoćenti, Josif, Ludvig i Terezije sa pratećim objektima, kao i Mostobran – Bruckenschantze na levoj obali Dunava, i malo ostrvsko utvrđenje – Inselschantze.
Sredinom 18. veka započela je i poslednja faza izgradnje objekata u kompleksu Tvrđave. U okviru Gornje tvrđave zidaju se glavne zgrade: Duga kasarna, Jednostavna kasarna, Topovnjača (Arsenal, kasnije nazvan Mamula), izgrađen je vodovod, a na bastionu Ludvig i kula sa velikim satom. Objekti izgrađeni u ovom periodu su najprepoznatljivije turističke atrakcije Tvrđave.
Kula sa velikim satom na bastionu Ludvig, svakako je jedna od najpoznatijih turističkih atraktivnosti Tvrđave i Novog Sada. Ovaj barokni toranj je poznat po tome što na satu velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute. Ovo je učinjeno kako bi ljudi, a pogotovo lađari mogli da vide sa velike daljine koliko je sati. Sat pokreće originalni mehanizam koji se svakodnevno navija. Još jedna karakteristika ovog sata je i da po hladnom vremenu sat kasni, a po toplom žuri.
Topovnjača, Arsenal ili Mamula je najmonumentalnija jednospratna zgrada na Gornjoj – Petrovaradinskoj tvrđavi. U ovoj baroknoj građevini pravogaone osnove se danas nalazi Muzej Grada Novog Sada.
Duga kasarna čini prepoznatljivu siluetu Petrovaradinske tvrđave. Ona je bila ključni objekat u garnizonskom kompleksu, jer je služila za smeštaj oficira i vojnika, a sadržala je i niz radionica, intendantskih službi, konjušnica i slično. Danas se u njoj nalazi hotel, dok su u podrumskim prostorijama smešteni brojni ateljei Likovnog kruga.
Od 1768. do 1776. godine građeno je podzemlje tvrđave – lagumi, galerije i hodnici kroz četiri sprata. Dužina ovih komunikacija i podzemnih prostorija iznosi nešto više od 16 kilometara. Ovaj jedinstveni sistem imao je predviđene instalacije minskih polja, kao i određene prostorije za smeštaj vojske i oružja, kao i nizove puškarnica kojih je bilo oko 10.000. Takođe, u ovom periodu je izgrađen bunar Josifa II, i dovršen je i natkriven veliki Ratni rezervni bunar prečnika 3,50 metara i dubine 60 metara. Ovaj izvanredno zanimljiv objekat, ispod kružne prostorije, pod kupolastim svodom, imao je značaj kao glavna rezerva vode za snabdevanje posade.
Etapno, sa kraćim i dužim prekidima, Tvrđava je građena preko 90 godina, pri čemu je korištena brojna radna snaga.
Petrovaradinsku tvrđavu su kroz njenu istoriju posećivale brojne istorijske ličnosti. Od onih koji se svojom ulogom u istoriji ističu trebalo bi pomenuti austrijskog cara Franju Josifa, prvog jugoslovenskog kralja Aleksandara Karađorđevića, vođu Prvog srpskog ustanka Karađorđa Petrovića. Još jedan posetilac Petrovaradinske tvrđave, u periodu Prvog svetskog rata, je bio i Josip Broz Tito, ali je na tvrđavi on bio u zatvoru.
Današnja tvrđava jedno je od najboljih ostvarenja evropske vojne arhitekture 18. veka. Veoma je dobro očuvana i važi za drugu po veličini tvrđavu u Evropi. Izuzetno uspešno odigravši svoju odbrambenu ulogu u prošlosti, Petrovaradinska tvrđava je danas kulturno-istorijski spomenik od prvorazrednog značaja i svojevrsna turistička atrakcija. Na tvrđavi se danas nalazi hotel i brojni kafići i restorani, a u toku leta (prva nedelja jula) se na njoj dešava najveći muzički festival u ovom delu Evrope – EXIT. Pored ovog muzičkog festivala na Tvrđavi se odigravaju i druge manifestacije tokom cele godine, a neke od njih su: Baby EXIT, Kulturni vremeplov, Tuneli svetlosti, Vinski lavirint i Noć muzeja. Baby EXIT (krajem maja) je festival koji privlači decu svih uzrasta. Na nekoliko bina se održava velika smotra plesa, igre i pesme. Kulturni vremeplov (u oktobru) je godišnja manifestacija kojom se nastoji da se kroz niz sastanaka i tribina poslovnim ljudima Evrope promoviše Srbija kao kulturna destinacija. Tuneli svetlosti (uoči Nove godine) je humanitarna novogodišnja manifestacija koja se održava u lagumima Tvrđave. Vinski lavirint (u novembru) obuhvata degustaciju vina i promociju vinarstva Fruškogorske vinske regije. Na kraju, u okviru tradicionalne manifestacije Noć muzeja (u maju) posetioci imaju mogućnost obilaska Muzeja Grada Novog Sada, laguma, Opservatorije i ateljea na Tvrđavi.
Autor i foto: Stare fotografije Novog Sada
