Malo je ustanova kulture kod nas koje su tako visokosenzibilne za razvijanje integrativnog multukulturalnog modela kao što je to Gradska biblioteka u Novom Sadu.
Neuporedivo češće se javljaju ili ustanove koje neguju kulturu većinskog naroda, ignorišući pritom činjenicu da u Srbiji više od trećine stanovništva čine pripadnici nacionalnih zajednica, ili su to manjinske ustanove kulture koje u težnji očuvanja svog nacionalnog identiteta neguju segregativni model kulture, zatvarajući se tako – nenamerno – u prividna geta.
Integrativni multikulturalni model jača kohezivne društvene veze, omogućava integraciju nacionalih manjina i potpuno priznavanje i zaštitu njihovog etno-kulturnog identiteta.
Upravo zbog toga je dragocena sistematična težnja Gradske biblioteke u Novom Sadu, koja ne samo da se redovno stara o biblioteci u Kisaču, kao svom ravnopravnom ogranku, redovnom nabavkom knjiga, finansiranjem njenog rada i realizacijom programa na slovačkom jeziku, nego je očuvanju slovačkog kulturnog identiteta dala svoj doprinos i objavljivanjem više knjižnih izdanja.
U ovom smislu treba pomenuti ediciju ove ustanove Prevodi, u kojoj su do sada objavljene knjige prevoda sa slovačkog jezika Vićazoslava Hronjeca i Miroslava Demaka, a čiji cilj nije samo delo značajnih manjinskih pisaca učiniti dostupnim svim čitaocima na jeziku većinskog naroda, nego i promovisati stvaralaštvo važnih prevodilaca sa ovih jezika.
Najnovije knjižno izdanje ima potpuno drugačiji karakter i značaj. Ovoga puta je Gradska biblioteka u Novom Sadu dala svoj značajni prilog slovačkoj nacionalnoj manjini objavljivanjem publikacije “Osnivanje biblioteke u Kisaču”, čiji je autor učitelj iz Kisača Mihal Gombar. Publikacije je izašla dvojezično i bogato je ilustrovana prilozima i fotografijama.
Knjiga je izašla u ediciji Blago zavičaja, kojom ova ustanova želi da zabeleži osnivanje i delovanje svih ogranaka Gradske biblioteke u Novom Sadu, kojih ukupno ima 26. Sledeća težnja glavnog i odgovornog urednika i direktora Dragana Kojića jeste da zabeleži osnivanje tih biblioteka rečima savremenika tih događaja.
Do sada su monografiju dobile biblioteke u Budisavi, Petrovaradinu, Futogu, Sremskim Karlovcima i sve ove knjige predstavljaju priloge za istoriju bibliotekarstva i važne kamenčiće za mozaik poznavanja kulturne prošlosti. Biblioteka u Kisaču ima među svim ograncima najdužu tradiciju delovanja, što je sa velikim ponosom Kojić i naglasio u svom predgovoru.
Prikladan naziv knjige bi mogao da bude i „Čitalačko društvo u Kisaču 1913–1941” zbog toga što knjiga ne predstavlja kompletnu istoriju ove biblioteke, nego govori o osnivanju i radu čitalačkog društva, čija je jedna od najvažnijih aktivnosti bilo upravo formiranje i rad biblioteke i čitaonice, na čijim je osnovama dalje kontinuirano rasla današnja ustanova.
U tekstu se naglašava činjenica da je čitalačko društvo u Kisaču osnovano još 1862. godine, za šta postoji pisani trag, zabeležen u svesci ” Excerpta varia Georii Jeszenszky ab anno 1854″ , Juraja Jesenskog, evangelističkog sveštenika u Kisaču, koji je svoj tekst, objavljen u listu “Peštbudinske vedomosći”, u decembru 1862, vlastoručno prepisao u svesku.
Dalje su dragoceni izvori za ovu publikaciju bile četiri knjige zapisnika, u kojima je zabeležen rad obnovljenog Čitalačkog društva u periodu od 1913. do 1941. Ovi originalni zapisnici predstavljaju neprocenjivo vredne dokumente za slovačku kulturnu istoriju i moraju se trajno čuvati.
I u tom smislu novosadska biblioteka je dala svoj doprinos i pomenute četiri knjige zapisnika, sa ukupno 169 zapisnika, zatim Poštansku knjigu za period 1927–1940. i knjižicu beležaka Jesenskog digitalizovala i u ovoj formi će ih trajno čuvati za buduće istraživače.
Knjigu je priredila Zdenka Valent Belić i ujedno je prevela na srpski jezik i u svom pogovoru naglasila da su upravo Slovaci bili onaj podsticajni i progresivni elemenat ovog društva već od samog svog dolaska.
O tome u kojoj meri su Slovaci, vaspitani u protestanstkom duhu, polagali na obrazovanje, govori činjenica da su već u svojim migracijama vodili sa sobom obrazovane zanatlije, koji su odmah nakon dolaska učili decu. Već prvih godina svog trajnog nastanjivanja u Kisaču poslali su zahtev da im odobre postavljanje učitelja, što im je 21. marta 1785. i dozvoljeno.
S aspekta istorije ove biblioteke, u knjizi je zabeležen kratak trenutak. S aspekta jedne generacije – značajni period njihovog života, ali za ovu biblioteku i za razvoj ove sredine zabeležen je odlučujući period koji je trajao tridesetak godina i u kom su postavljeni temelji kulturnog razvoja ovog mesta.
Ovim gestom Gradska biblioteka u Novom Sadu odala je priznanje autoru, značajnom kisačkom kulturnom posleniku, Kisaču, Slovacima, kisačkoj biblioteci, na koju je i sama jako ponosna, ali ovaj gest je utoliko vredniji ako znamo da je čitav projekat finansirala isključivo iz sopstvenih izvora.
Autor i foto: RTV
