Najstarija i najmanja pravoslavna bogomolja u Novom Sadu je Nikolajevska crkva. Kao takva jeste deo kulturne-istorijske baštine našeg grada – kako materijalne, tako i nematerijalne.
U Novom Sadu postoji preko 120 verskih objekata i možda su baš oni najbolji pokazatelj viševekovnog zajedničkog življenja različitih naroda na ovom prostoru. Od kraja XVII veka na teritoriji Vojvodine žive pripadnici 26 nacija, a u upotrebi je pet zvaničnih jezika. Iako su zadržana karakteristična obeležja svakog naroda, ipak su se tradicija i običaji neminovno mešali.
Nikolajevska crkva se spominje još 1730. godine i zadužbina je porodice Bogdanović. Posvećena je prenosu moštiju svetog Nikolaja, prazniku koji se obeležava 22. maja. Dugo je bila znana kao Nedeljkova crkva po bogatom trgovcu Nedeljku Bogdanoviću koji se zamonašio posle hadžiluka u Svetu zemlju. Spoljašnjim izgledom, naročito zbog kupola, podseća na ruske verske objekte. U prošlosti u Nikolajevsku crkvu su dolazili kako Srbi, tako i Rusi i Grci, odnosno Cincari. Za vreme Mađarske revolucije 1849. godine, odnosno Bune, kada je bombardovan Novi Sad i crkva je ne samo stradala, nego je i bila potpuno uništena.
“Trebalo je mnogo vremena da se Nikolajevska crkva obnovi. Angažovani su i čuveni dobrotvori Novog Sada Jovan i Marija Trandafil, Nikola Bogdanović i mnogi Grci – Cincari koji su dali prilog za njenu obnovu. Spolja su uspeli da je obnove, a iznutra nisu. Objekat je do 1860. godine bio skladište za municiju. Kasnije je oslikan divan ikonostas koji je radio bečki đak i poznati slikar toga doba – Pavle Simić. U oltarskom prostoru postoji i jedna vredna ikona “crna Madona” (crna malteška Bogorodica) koju je verovatno poklonio neki grčki vernik”, otkrila nam je turistički vodič Jelena Bukurov, iz Udruženja turističkih vodiča Novog Sada.
Zidove crkve su oslikali Dimitrije i Živko Petrović i Nikola Dimšić. Trebalo bi istaći da se na spoljnom zidu crkve nalazi jedna veoma značajna ploča na kojoj se prvi put pominje ime Novog Sada na srpskom jeziku. Poznato je da su tadašnji ugledni i imućni novosađani skupili novac, odneli u Beč i “kupili” slobodu pa je 1. februara 1748. godine carica Habzburške monarhije Marija Terezija potpisala Povelju i proglasila Novi Sad slobodnim kraljevskim gradom. Tada je promenjeno ime Petrovaradinskog Šanca u Novi Sad.
Kakvu ulogu i značaj je crkva imala u životu tadašnjih stanovnika Novog Sada govori i podatak da je jednu od kuća koja je pripadala porodici Marije Trandafil, ova velika novosadska dobrotvorka ostavila na upravljanje Nikolajevskoj crkvi kako bi na taj način bila obezbeđena sredstva za sveštenika, pojca, crkvenjaka i tekuće troškove. To je čuvena kuća sa ikonom u Pašićevoj ulici.
“Ova crkva je, takođe, značajna, jer su u njoj sahranjeni i mnogi znameniti Novosađani, kao što je porodica Bogdanović koja je ulagala u crkvu. Zatim tu su sahranjeni doborotvori Jovan i Marija Trandafil. Međutim, malo sveta zna da je Nikolajevska crkva poznata i po tome što je tu kršteno dvoje od troje dece Alberta Anštajna i Mileve Marić Ajnštajn. Prvo njihovo dete je bila ćerka o kojoj se ne zna mnogo, a drugo dvoje dece – Edvard i Albert su kršteni ovde, po pravoslavnom obredu, na insistiranje Milevinog oca Miloša Marića”, uputila nas je Jelena Bukurov, turistički vodič.
Treba istaći da je arhitektura i izgled verskih objekata, ali i drugih građevina posledica pravila koje je postavljala Habzburška monarhija.
“Sama arhitektura domova se ne razlikuje preterano. To je i bio cilj Austrougarske imperije, da se svi stope u jedno, a svi u službi austrijskih careva. Dakle, da nema preteranih razlika, da se ljudi ne bi gložili zbog njih. Svi su gradili na isti način, a to važi i za crkve koje su građene u baroknom i stilu klasicizma. Recimo, srpske pravoslavne crkve u Vojvodini više liče na rimokatoličke crkve. Često kada imam goste u Novom Sadu, svi misle da je Saborna crkva Svetog Đorđa katolički objekat. Zaista odiše baroknim stilom. Sve se svodilo na to da je trebalo slediti modu carstva da bi se dobile određene slobode”, objasnila nam je Jelena Bukurov.
Svi narodi koji žive u Vojvodini su obogatili ovaj prostor svojom tradicijom i kulturnom baštnom. S obzirom na to da su uglavnom doseljavani sa ciljem da služe kao vojnici i odbrane granice Habzburške monarhije, dele zajedničku prošlost, a da bi se jedinstvena obeležja svakog naroda sačuvala za budućnost treba ih poznavati, negovati i poštovati.
Izvor: Dnevnik.rs/M. Jablanov Stojanović
Foto: Dnevnik.rs/M. Jablanov Stojanović
