Treće po redu međunarodno savetovanje Arhiva Vojvodne pod nazivom “Vreme-sećanje-identitet-arhiv”, otvorio je juče u Novom Sadu zamenik pokrajinskog sekretara za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama dr Nebojša Kuzmanović.
Tema ovogodišnjeg skupa je “Elite u Velikom ratu”, i na tu temu će, tokom dva dana savetovanja, govoriti preko četrdeset naučnika, istoričara i stručnjaka iz zemlje i inostranstva.
Govor dr Nebojše Kuzmanovića prenosimo vam u celosti:
“Danas, evo na ovom lepom mestu, a povodom obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata, naša ugledna ustanova “Arhiv Vojvodine” ostvaruje zapaženi višegodišnji projekat “Vreme-sećanje-identitet-arhiv”, kojim se osnažuje kultura sećanja na događaje iz Prvog svetskog rata a koji čine sastavni deo naše memorije i nacionalnog identiteta.
Treće međunarodno savetovanje u okviru projekta “Vreme-sećanje-identitet-arhiv” okuplja istoričare i arhiviste pod temom “Elite u Velikom ratu” sa pokušajem da se sagleda uloga političkih, društvenih, privrednih i kulturnih elita u istorijskim tokovima i procesima “Velikog rata”.
Elite, a tome su nas učili Gistav Le Bon, Hose Ortega i Gaset, Elijas Kaneti i mnogi drugi sociolozi i filozofi, su bile te koje su oduvek vodile društva i države, oblikovale njihova htenja, karakter i duh. Saznanja elita o svom mestu u društvu i njeni interesi modelovali su sve tokove istorije, pa i istoriju Prvog svetskog rata.
Prvi svetski rat pokazao je krizu elita, jer postojeće društvene, političke, ekonomske i nacionalne protivurečnosti tadašnje elite nisu mogle da se reše mirnim putem. Elite velikih evropskih društava u vremenu Prvog svetskog rata nisu na njegovom početku pretpostavljale silinu promena koje će ovaj rat doneti, niti su mogle da sagledaju dužinu i karakter rata.
U leto 1914. godine evropske elite očekivale su kratak rat bez mnogo žrtava. Dogodilo se upravo suprotno. “Veliki rat” doneo je i veliku krizu čovečanstva, nova saznanja o karakteru sveta i čoveka, ali i suštinsku promenu elita u pojedinim delovima sveta.
Politička, društvena, ekonomska, vojna i kulturna elita Kraljevine Srbije uoči “Velikog rata” nastala je tokom stogodišnjeg razvitka srpskog društva koje se, u okviru svoje državnosti, preobražavalo od jednog društva u provincijalnom, rubnom delu Osmanskog carstva, što je bilo srpsko društvo na početku 19. veku, u društvo koje je tokom 19.veka bilo zahvaćeno procesima evropeizacije i modernizacije i koje je uoči “Velikog rata” pripadalo zajednici evropskih društava.
Elita Kraljevine Srbije tokom “Velikog rata” pokazala je one osobine koje su proizilazile iz njene istorijske geneze. Srbija je u “Velikom ratu” imala snažnu i samosvesnu nacionalnu elitu koja je oblikovala htenja sopstvenog naroda i države i koja je delila njegovu sudbinu. Stepen jedinstva i homogenosti koje je pokazivalo srpsko društvo u ovim ratnim godinama upravo su proizilazili iz nacionalnog karaktera modernizacije srpskog društva tokom 19. stoleća.
Kralj, političari, oficirski kor, intelektualci, umetnici i naučnici, trgovci i industrijalci, uprkos razlikama koje su postojale među njima u mirnodopsko vreme, imali su potpuno istovetne stavove prema slobodi i nezavisnosti države u kojoj su živeli i za čiji opstanak su se borili. Što, a to konstatujem sa velikim žaljenjem, danas nije slučaj.
Jedinstvo srpske elite prenosilo se na narod, a sukobi unutar srpske elite u vremenu “Velikog rata” nikada nisu dovodili u pitanje slobodu i nezavisnost srpske države. Srpska elita u “Velikom ratu”, kao i ceo narod, prinosila je žrtve u borbi za slobodu srpske države.
Pripadnici srpske elite su se za vreme rata nalazili u rovovima i ginuli su bez malograđanske kuknjave, deleći svoju sudbinu sa sudbinom svog naroda. Za vreme okupacije Srbije 1915-1918. godine oni delovi srpske elite koji nisu uspeli da napuste zemlju prvi su bili izloženi interniranju i logorisanju od strane okupatorskih, austrougarskih i bugarskih vlasti.
Srpska elita u egzilu na Krfu i u Solunu svojim delovanjem obnavljala je moć srpske vojske i obnavljala državu na stranoj teritoriji, tako da je ona delovala u progonstvu sa svim onim polugama koje su u tom trenutku bile moguće. Deo srpske intelektualne, naučne, kulturne i političke elite tokom “Velikog rata” tražio je, u uslovima velikog svetskog sukoba, nove mogućnosti koje je potres svetskog rata otvarao pred srpskim narodom.
Taj dominantni deo srpske elite smatrao je da je ključni interes za srpski narod stvaranje velike južnoslovenske države, koja bi ujedinila sav srpski narod – što je proklamovano “Niškom deklaracijom” iz decembra 1914. godine, a realizovano prvodecembarskim aktom iz 1918. godine kada je stvorena nova država: Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.
Elita srpskog naroda u Habsburškoj monarhiji tokom “Velikog rata” našla se u teškoj istorijskoj poziciji, jer je srpski narod kolektivno optužen od strane austrougarskih vlasti za čin Sarajevskog atentata, a ratno-propagandistička mašina austougarske države tokom leta 1914. godine razvijala je mržnju, kao osnovnu energiju rata, prema srpskom narodu kao celini, pa i prema svojim podanicima srpske nacionalnosti.
Srpske elite u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Dalmaciji, Banatu, Bačkoj, Baranji, Sremu, Boki Kotorskoj su se već 1914. godine našle na udaru austrougarskih vlasti. Pripadnici srpske elite, srpski trgovci, učitelji, sveštenici, studenti, đaci, intelektualci, bogatiji i viđeniji seljaci, hapšeni su, uzimani kao taoci, u pojedinim slučajevima ubijani, internirani i logorisani širom Monarhije, jer je Monarhija uništenjem elite htela da uništi i obezglavi ceo narod. Udar na srpsku nacionalnu elitu u Austrougarskoj bio je udar na identitetski kod srpskog naroda u tim krajevima.
Uveren sam da su “Elite u Velikom ratu” značajna i velika istoriografska tema. Karakter teme traži sveobuhvatna i detaljna istoriografska istraživanja i preispitivanja i otvara nove istoriografske mogućnosti. Nadam se da ćete u sledeća dva dana vi ugledni istoričari i arhivisti naći bar deo odgovora na važna pitanja koje otvara ova značajnatema.
U tom smislu vam želim uspešan rad, ali i prijatan boravak u Novom Sadu, novoj evropskoj prestonici kulture.”
Autor: NsHronika
