Komemorativnim skupom obeležena je 74. godišnjica deportacije novosadskih Jevreja u zloglasne logore, a najviše u Aušvic.
Komemorativni program organizovala je Jevrejska opština Novi Sad, a vence na spomen-tablu u dvorištu Sinagoge položili su gradonačelnik Novog Sada Miloš Vučević, pokrajinski sekretar za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama Dragana Milošević, predsednik Jevrejske opštine Novi Sad Mirko Adam, kao i predstavnici drugih jevrejskih opština.
“Dvadeset šesti april 1944. godine je svakako jedan od najtužnijih i najsramnijih datuma u novijoj istoriji našeg grada. Ono što posebno užasava, jeste činjenica da iako se znalo da se približava kraj rata, da je sloboda na korak od Novog Sada i da će nacistički režim biti poražen, jer savezničke vojske nezadrživo nadiru ka srcu nacističkog režima i sa istoka i sa zapada, ipak se nije zaustavila ta mašinerija smrti sa genocidnom željom da se izbrišu svi oni koji nisu bili podobni. Nažalost, tog dana pre 74 godine takva sudbina zadesila je naše sugrađane Jevreje koji su, praktično, svedeni na jedan minorni broj u Novom Sadu. Jedna snažna jevrejska zajednica koja je postojala u gradu pre Drugog svetskog rata, gotovo je svedena na to da više ne postoji. Mi to ne smemo da zaboravimo, ne samo radi istorijskih činjenica, već zbog budućnosti“, rekao je Vučević.
Krajem aprila 1944. godine, nakon preuzimanja vlasti u Mađarskoj, nacisti su pokrenuli akciju likvidacije celokupne populacije Jevreja u područjima pod kontrolom Mađarske i za nekoliko nedelja u Aušvicu i drugim logorima je ubijeno više stotina hiljada Jevreja.
Noću izmedu 25. i 26. aprila 1944. u celoj Bačkoj (gde je bilo Jevreja) izlepljeni su plakati kojima je Jevrejima zabranjivano da napuštaju stanove, a 26. aprila u 5 sati ujutro mađarske vlasti, policija, žandarmerija, vojska i civili, uz pomoć meštana, folksdojčera, nemačkih snaga bezbednosti (Gestapo i SS), počeli su da hapse i odvode sve Jevreje, bez obzira na pol, starost i zdravstveno stanje, u prostorije Sinagoge u Novom Sadu. Nisu bila pošteđena ni odojčad, ni osobe na samrti. Prikupljanje i odvođenje Jevreja trajalo je u Novom Sadu nekoliko dana. Od odvođenja spaslo se nekoliko Jevreja iz mešovitih brakova i dve porodice izuzete od deportacije, kao i stoprocentni invalidi iz Prvog svetskog rata. Nekolicini Jevreja je uspelo da pobegnu u Budimpeštu s lažnim dokumentima, gde su živeli u poluilegali. Sakupljeni Jevreji u Sinagogi su se hranili ponetom hranom, a bilo je problema sa pijaćom vodom i toaletom. Bilo je i smrtnih slučajeva. Već prvog dana internacije u 18 sati krenuo je prvi transport za Suboticu, a transporti su nastavljeni 28. aprila i to za Suboticu, Bačku Topolu i Baju, gde su bili sabirni logori.
Iz sabirnih logora su u raznim vremenskim razmacima polazili transporti u logore za uništenje, najviše u Aušvic, gde su novosadski Jevreji stizali od 1. maja do 28. juna 1944. godine. Iz logora u Baji u maju je krenuo jedan transport koji je zaustavljen u Strashofu, gde je iz transporta odvojeno oko 700 ljudi, među kojima i Novosađana, koji su raspoređeni u Gensedorfu, Felsbergu blizu čehoslovačko-austrijske granice. Ta grupa je imala bolje uslove za život i rad, pa je velika većina preživela. Jedna manja grupa Novosađana uspela je da se priključi grupi dr Kastnera i Joela Brandta i preko Bergen-Belsena stigla u Švajcarsku. Od deportovanih 1.900 novosadskih Jevreja, nije se vratilo njih 1.600.
Tokom Drugog svetskog rata populacija novosadskih Jevreja koja je brojala nekoliko hiljada skoro je nestala. Sem što su fašisti u januarskoj raciji 1942. godine ubili preko 800 Jevreja, tokom celog rata oni su deportovani i ubijani, a u proleće 1944. godine preostali su prebačeni u koncentracione logore.
Na kraju Drugog svetskog rata u Novom Sadu je bilo samo 20 Jevreja, a u narednim mesecima vratilo se još nekoliko stotina njih koji su rat proveli u partizanima, izbeglištvu ili u logorima širom Evrope. Prema postojećim podacima, za vreme Drugog svetskog rata je ubijeno i umrlo u logorima 3.020 novosadskih Jevreja od 4.350, koliko ih je pre rata živelo u gradu, odnosno 69,43 odsto. Nakon rata, veliki broj preživelih se potom iselio u Izrael.
Izvor: 021.rs
Foto: Grad Novi Sad
