Opšte je poznato da Petrovaradinska tvrđava nadomak Novog Sada krije mnoge tajne, a jedna od njih je i železnički tunel ispod tvrđave. Mlađim generacijama Novosađana postojanje ovog tunela uglavnom je nepoznanica, budući da već decenijama nije u upotrebi.
Tek kada su usvojeni planovi za izgradnju pešačko-biciklističkog mosta, javili su se i planovi za revitalizaciju postojećeg železničkog tunela ispod Petrovaradinske tvrđave.
No, da krenemo od početka.
Tunel ispod Petrovaradinske tvrđave je krajem 1883. godine prokopan kroz čvrstu stenu i bio je dugačak 341 metar, što je zapravo bio impozantan građevinski poduhvat u to doba. Izlaskom iz tunela, pruga je vodila preko čeličnog Mosta kraljevića Andreja (ranije Mosta Franca Jozefa), dužine 432 metra. Projekat i za tunel i za most uradio je Karl Bauman iz Beča.
Značaj tunela i mosta bio je veoma velik, budući da se na taj način Srednja Evropa povezala sa Balkanom i Bliskim istokom.
Most kraljevića Andreja je srušila jugoslovenska vojska tokom Aprilskog rata, tačnije 11. aprila 1941. godine, kako bi sprečila prodor nemačke vojske u grad. Fašisti su ga obnovili i pustili u saobraćaj 1942. godine, za vojne potrebe okupacione vojske, ali je ponovo srušen prilikom povlačenja Nemaca 22. oktobra 1944. godine, nakon čega više nije obnavljan.
Ono što je malo poznato je da je šteta mogla biti mnogo veća, budući da su fašisti, bežeći pred partizanskim snagama, nameravali da dignu u vazduh i železnički tunel. Šteta koju bi zbog tog čina pretrpela Petrovaradinska tvrđava bila bi nezamisliva.
Na veliku sreću, u vremenu bezumlja našla se i jedna razumna glava, odnosno italijanski ratni zarobljenik Đildo Pasepane.
Naime, Nemci su na poslovima prenosa eksploziva angažovali italijanske ratne zarobljenike, njihove nekadašnje saveznike, a među njima se našao upravo Pasepane, koji je presekao kablove dela eksploziva, te je na taj način sprečio urušavanje tunela ispod Tvrđave.
Nakon Drugog svetskog rata, Most kraljevića Andreja više nije obnavljan, a železnički saobraćaj je premešten prvo preko Mosta maršala Tita i kroz podgrađe Petrovaradinske tvrđave, a kasnije preko Žeželjevog mosta.
Železnički tunel ispod Petrovaradinske tvrđave je doduše još imao nekakvu funkciju, ali ne onu zbog koje je pravljen. Prvobitno je bio vojni magacin, da bi nakon nakon toga dobio civilnu upotrebu, te su u njemu gajeni šampinjoni i skladištena zamrznuta divljač, namenjena izvozu na italijansko tržište. No, vremenom je tunel potpuno napušten.
I dok su na nekadašnji most još samo podsećali stubovi, koji su štrčali iz Dunava, tunel ispod Petrovaradinske tvrđave je sve više tonuo u zaborav.
Tako bi verovatno i ostalo da se gradske vlasti tokom 2021. godine nisu aktivno uključile u izgradnju novog mosta na starim stubovima srušenog mosta i revitalizaciju tunela ispod tvrđave.
Nije sporno da se Novi Sad poslednje decenije nezadrživo razvija, a kako u njega dolazi sve više stranaca, što turistički, što poslovno, novi pešačko-biciklistički most i tunel ispod tvrđave predstavljaće pravu atrakciju.
Prema već usvojenoj Tehničkoj dokumentaciji za izgradnju mosta sa pristupnim saobraćajnim površinama na postojećim stubovima bivšeg mosta Franca Jozefa, most i tunel biće u potpunosti prohodni za pešake i bicikliste, dok će u delu tunela biti i promotivno-izložbeni prostor posvećen istoriji Petrovaradinske tvrđave.
Iz tunela će Novosađani liftom moći da dođu do platoa u podnožju Petrovaradinske tvrđave, a takođe će im biti dostupno i stepenište.
Takođe, u tunelu se planira vertikalna pešačko-biciklistička veza za platoom na Gornjoj tvrđavi, sa svim pratećim i pomoćnim prostorijama. Tačan položaj vertikalnih komunikacija (lift i stepenište) će se tek utvrditi na osnovu položaja podzemnih struktura, a nadzemno se planira u zoni nekadašnje Velike stražare na Gornjoj tvrđavi, koja se nalazila na izlasku iz tunela Dvorske kapije. U okviru planirane namene, predočeno je da je posebno važna njegova osvetljenost kako bi, pored bezbednosne funkcije, imala i umetnički karakter.
Radovi na rehabilitaciji tunela za potrebe formiranja pešačke i biciklističke staze podrazumevaju očuvanje u najvećoj mogućoj meri autentične konstrukcije i arhitektonske kompozicije sa karakterističnim detaljima i materijalizacijom, uz mogućnost korišćenja prostora tunela u svrhu prezentacije i interpretacije samog sklopa, kao i kompleksa Tvrđave u celini.
Tunel ispod Petrovaradinske tvrđave i veza sa gradom preko pešačko-biciklističkog mosta predstavljaju značajan infrastrukturni projekat sa kojim će proces uređenja Petrovaradinskog podgrađa dobiti pravu, veličanstvenu dimenziju.
Izvor: Gradskeinfo.rs
Foto: Istorijski arhiv Grada Novog Sada, Grad Novi Sad
