Ni olujni vetar ni kiša nisu omeli zaljubljenike u delo Save Šumanovića, i maritelje i ljubopitljivce naučnog i istraživačkog pristupa u čitanju estetizma i poetike, velikog eksjugoslovenskog slikara i jednog od korifeja modernizma u nas, Save Šumanovića da se o petku večeri, zateknu na promociji smele i utemeljene, monografije, “Sava Šumanović – Šidijanke – velika sinteza i otkrovenje nove stvarnosti”, redovnog profesora Filosofskog fakulteta u Beogradu, istoričarke umetnosti, dr Lidije Merenik, koju je izdala Galerija slika “Sava Šumanović” iz Šida, kao jedno od novih mogućih promišljanja na temu života, dela, poetike, veliog Šumanovića uzglobljenog u kontekst naše (savremene) istoriografije umetnosti, u Velikoj sali Galerije Matice srpske(GMS).
U pozdravnoj reči, upravnica GMS, dr Tijana Palkovljević-Bugarski je istakla da je deo ciklusa “Šidijanki” koji je ušao u drugi mesec prikazivanja pred novosadskom i ostalom pinakotečkom javnosti, jedan od tri (uz veliku retrospektivu skulptorke Ivanke Acin iz sfere darodavstva te Metlićkine “Slike prolaznog sveta”) izložbena programa, kojima je GMS ušla u 170 obeležavanja postojanja, obnove celokupnog zdanja kadgodnje “Produktne berze” ,potonjeg Muzeuma, a zatim i GMS (od 1953. godine), te da ovi programi uz izlagački, teže da budu sveobuhvatni, odnosno da nađu svoga utemeljenja u publicistici, esejistici, rečju naučno-istraživačkoj empiriji, koja će pokušati da sagleda neka drugačija viđenja narečenih postavki jal umetnika.
I, uistinu,tako i beše! Prava poslastica i jedno beskompromisno upuštanje u polemiku sa Potpisima i velikanima istoriografske nauke u umetnosti u nas (poput Protića, Trifunovića, Nedića, Milana Kašanina, Pavla Vasića, te potonjih Bašičevića, Denegrija ili Ljubice Miljković – svi doreda istoričari umtnosti, likovni kritičari, naučnici) u pogledu sintetisanja saznanja, arhivske građe, metodološko-formalističkog pristupa intertekstualnom postmodernističkom iščitavanju poetike Save Šumanovića u svojevrsnoj monografiji dr Merenik sa akcentom na “Šidijankama” ili u neku ruku, davanjem geneze i istorijata kako se do ovog veličanstvenog, ponavljajućeg ciklusa aktova i pejsaža (dva velikia Savina toponima) došlo.
Ispred izdavača i “naručitelja” ovog zaista interesantnog pogleda na delo Šumanovića, prisutnima se obratila posvećenica liku i delu, Savinom, šarmantna upravnica Galerije slika “Sava Šumanović” iz Šida, Vesna Burojević, izrazivši svoju zahvalnost, Merenikovoj i dr Simoni Čupić, kao recenzentu, te celokupnom timu koji je realizovao ovu studiju, budući da “kada nam je Savina mati, Persida poklonila 417 dela svoga sina, mi smo se prihvatili i obaveze da pružamo stalna nova tumačenja njegovog dela i estetike, jer je naša velika sveta dužnost da pronosimo ime i Potpis Šumanovića za naše savremenike i one koji dolaze posle nas” – rekla je simpatična Burojevićeva.
Kuriozitetno naglasivši da se opus “Šidijanke” zove upravo tako, a ne kako često laici smatraju “Šiđanke” jer je umetnik sebi dozvolio slobodu, što je i objasnio u jednom kataloškom izdanju pred izložbu gde će ih prvi puta prikazati, da napravi distinkciju izmeđ žena-bestija-figura iz njegove mašte i stvarnih stanovnica ovog sremskog mesta (koje mu ni u kom slučaju nisu pozirale dočim model Ema).
Izrazito sugestibilna i strastvena u izlaganju i eksplikaciji, “istraženog” i iščitanog, beše i vazda feš i po poslednjim modama “upojavljena”, dr Simona Čupić koja je među ostalim dala jedan opšti, a pojedinačni pregled onoga što je Merenikova učinila “Šidijankama – velikom sintezom i otkrovenjem nove stvarnosti”, među ostalim rečima:
– Meni se najviše dopala ta Lidijina rečenica- “Šidijanke su Savin prestiž”, koju je potom kao klupko tokom čitave studije razmotavala, budući da je kritika i istorigrafska nauka o Šumanovića slikarstvu, odnosno ovom njegovom opusu u svojoj istoriji nedovoljno afirmativno interpretirala “Šidijanke”. I tako se kod Merenikove, čitalac susreće sa onim prvim likovnim kritikama o prvi puta prikazanim “Šidijankama”, pa zapostavljenim, pa reafirmisanim Denegrijevim proučavanjem, do onog jedinstvenog i njenog stava da je u pitanju najslojevitije, najsloženije Savino delo za razumevanje, iz čega je autorka i dala formulaciju o prestižu – veli dr Čupić.
U moru podataka, koji je recenzentkinja iznela pred javnost, autorki ovog teksta uz uobičajene eksplikacije o metodološkom pristupu i intervencijama, autorke Merenikove, ponajviše je “zapala za uho” skaska o pogrešnom tumačenju odnosa na relaciji pesnik i diplomat, Rastko Petrović i Sava Šumanović, a u kontekstu uticaja na Savino antologijsko remek delo – “Pijana lađa”, te specifičnosti ličnih narativa pominjanih u monografiji (usmene istorije običnih građana Šida i njihovo viđenje umetnikovog opusa i života), autorki intertekstualni pristup velikom umetniku, kroz “pozivanje na stare majstore” ali u iskazu u prvom licu, odnosno u načinu na koji je Šumanović tvorio novu stvarnost.
O koncu sama autorka, dr Lidija Merenik koja u svom a elaboriranom čitanju poetike i estetizma Šumanovića piše problematizujući prvo određena pitanja i vodeći svojevrstan naučni dijalog sa svojim prethodnicima u toj raboti istraživanja i valorizacije, potom o “Beloj vazi” i pariskom preokretu, “Luksemburškom parku” i šidskom preokretu, odnosno “Šidijankama” i okončavajući sa esejističkim poglavljem “Crna zvezda”, imala je potrebu da istakne pred auditorijumom, podrazumevajuće senzibilsanim kako prema Šumanoviću, tako možda i više pre znatiželji, informisanosti i potrebi za permanentnom edukacijom da “treba voditi bespoštednu borbu recikliranja postojećih rezulata istraživanja ma kog umetnika, pa i tako gromadnih o kojima je ponajviše pisano kao što su Sava ili Nadežda(Petrović,prim.TŽJ), jer samo novim uvidima, novim traganjem po arhivama, možemo doći do sopstvenih rezulatata naučnog rada”.
Autorka ovog teksta, dozvoljava sebi luksus, da doda ne samo naučnog dočim onog rada koji ostaje u amanet i na korist otačestva. Jer ko ima znanje, pa i o sopstvenoj baštini, taj ima informacije o svetu u kom živi i svetu koji ga okružuje ili ga je okruživao. A takvi pojedinci međ nama, jedini su pokretači “prestiža”, svakog društva te i našeg.
Međ prisutnima o ovoj večeri, primetismo i dr Slobodanku Latinović sa suprugom joj rediteljem; lektore Bobu Dačić i Jelicu Nedić; tužioca, Vladanu Todorić, anglistu Mariju Radonjić; dr Radu Šević, dizajnerku, Tatjanu Božić i druge.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: Miroslava Žarkov
