Ne, nije bio Direr, niti Mur, već Šumanović! Potpis zavetnika apsolutne posvećenosti slikarstvu i nadalje izaziva vanrednu naklonost publike, što se moglo i osetiti i videti sinoć, u Galeriji Matice srpske, gde je međumuzejskom saradnjom ove institucije i Galerije slika “Sava Šumanović” iz Šida, a u okviru Meseca frankofonije, uz podršku Francuskog instituta u Srbiji, upriličena izložba “Jedna francuska epizoda Save Šumanovića”.
U godini u kojoj se obeležava 120 leta od rođenja najpoznatijeg Šiđanina i jednog od najvećih slikara jugoslovenske i srpske Moderne, muzealci i istoričari umetnosti, i pominjane dve institucije kulture, odlučili su se da publici predstave dela Šumanovića, nastala tokom njegovog poslednjeg boravka u Parizu, istakla je pozdravljajući prisutne, zanavek atraktivno reprezentativna, upravnica GMS, Tijana Palkovljević – Bugarski.
Upoznajući štovaoce Šumanovića i znatiželjnike, sa, u kratkim crtama, životnim okolnostima koje objašnjavaju postavku “Jedne francuske epizode Save Šumanovića”, upravnica (svojevrsnog legata njegove matere Perside) Galerije slika “Sava Šumanović”, Vesna Burojević je među ostalim rekla:
– U toku treće decenije 20-og stoleća Šumanović boravi u tri navrata po nekoliko godina u Parizu. Ova postavka prikazaće 24 dela, nastala u vrlo kratkom periodu, kada je boravio u Parizu 1929. godine, poslednji put, i koja u mnogome rasvetljavaju stvaralački put Save Šumanovića, a od izuzetnog su značaja za nacionalnu umetnost i nauku o njoj. Tokom poslednjeg boravka u gradu svetlosti, pored promena u radu, dogodile su se i druge značajne promene u stavovima našeg umetnika. Sa 33 godine, Sava je sazreo, izgubio iluziju da svi Francuzi poznaju Sezanovo stvaralaštvo, shvatio da u žiriranju i umetničkom sudu nema pravde, i konačno, spoznao bolnu istinu da će u Francuskoj uvek biti ‘sa visine posmatran stranac koji smeta’ – otkrila je Burojevićeva, neke od Savinih spoznaja u “Isusovskim godinama”, i dodala da sve što je Šumanović radio do kraja života u Šidu (a naslikao je oko 600 slika!), beše začeto upravo tokom poslednjeg mu boravka u Parizu.
Iako periodizovano, sintetizovano i istorizovano, postavljeno kao referentno u zenitnoj tački jugoslovenske i srpske Moderne, Šumanovića slikarstvo omogućava i do dananjih dana da mu se priđe sa različitih stanovišta. U tom smislu, dr Lidija Merenik, sa Odeljenja za Istoriju umetnosti Filosofskog fakulteta u Beogradu, je među ostalim rekla:
– Vremenski kratak period od početka 1929. godine do proleća 1930. godine, u Šumanovića slikarstvu odlikuju tri tipa slike: akt, pejzaž i gradski prizor, odnosno motiv male gradske priče. Do 1929. godine Šumanović je već i tematski, kompoziciono i idejno uspostavio akt kao jedan od suverenih motiva sopstvenog slikarstva. Pokazaće se da se već tada uzdigao kao najrasniji slikar akta viđen u srpskom i jugoslovenskom slikarstvu (o čemu svedoče i reči čuvenog Milana Kašanina koji je pribeležio: “Šumanović je dao najimpozantniju skupinu figura nagih žena, izolovanih u grupi, u enterijeru, u prirodi, kako sede ili leže, kao beštije u zasedi koje se lepotom tela, pretvaraju da to nisu,…” – “Susreti i pisma”, Kašanin M.,prim. TŽJ).
Ističući platno “Luksemburški park” kao prethodnicu monumentalnih pejzaža koji će nastajati u Šidu, nakon 1932. godine, Merenikova je ovo remek delo Šumanovića označila kao “simbol Šumanovićevog frankofilstva, zaljubljenosti u negovanu i delikatnu kulturu pusenovske tradicije i baštine, koja će ga odvesti do sopstvenog umetničkog identiteta.
Izložbu odabranih Šumanovićevih dela u ključu okončanja pariskog ciklusa, zvanično je otvorio direktor Francuskog instituta u Srbiji, Žan Batist Kizen, kratkim govorom, koji bi se mogao nazvati “domaćim zadatkom” svim našim parvenim političarima, koji neretko otvaraju manifestacije i događaje u kulturi, bez ikakvih predznanja i odnosa poštovanja prema institucijama kulture i zaposlenima u ovoj sferi društvene delatnosti.
Međ zaista impozantnim brojem publike, koja se tiskala da “šacne” “Ajšu”, “Kiki”, “Kupačice”, “Motive sa Sene”, “Bar u Parizu”, “Zaljubljeni par”, “Plažu”, i druga vrsna dela, crteže i grafike, vrsnog Moderniste, bejasmo uočili i: pokrajinskog sekretara za međuregionalni razvoj, Branislava Bugarskog; direktora pokrajinskog Zavoda za zaštitu kulture, Zorana Vapu; slikare – Petra Ćurčića i Veru Zarić; Dragana Jankova i Gigu Đuragića; Borislavu Dejanović; arhitekte Gordanu Đilas i Vladu Rakića; Jasminu i Nemanju Kovačiće, vlasnike popularnog kafea “Vremeplov”; psihijatra Branislava Mitrovića; akademika Slobodanku Latinović; upravnicu Spomen zbirke Pavla Beljanskog, Jasnu Jovanov; načelnicu Uprave za kulturu grada Novog Sada, Vesnu Srdanov; politikologa Duška Radosavljevića; novinarke Vesnu Farkaš i Bojanu Karavidić i brojne druge.
I samu pod utiscima što večeri, što Šumanovića platana, autorku ovih redova je nedvosmisleno, sentimentalno-duhovni asocijativni sklop, doveo do vajarke Antonije Tkalčić-Koščević (sa kojom je Šumanović imao prisne odnose) i koja je jedared zapisala o njemu sledeće: “Svojom inteligencijom, voljom, marljivošću, te na kraju uživljavanjem u bit stvari, ušao je u beskonačni prostor. Dirnuo ga genij.”
I zaista je tako. Prisustvo Genija u delima Save Šumanovića, duboko je potresno, a valjda nas, upravo s toga i dira i potresa do današnjih dana.
Autor: Teodora Ž. Janković
Foto: Borislav Radovanović
